De quaggamossel in de Sloterplas

Reeds vele jaren kampt de Sloterplas met het probleem van de blauwalgen. Bij warm weer gaan de algen bloeien en geven een groen-blauw waas over het water, het is dan niet meer geschikt als zwemwater. De groei en bloei van de blauwalgen wordt veroorzaakt door een te grote voedselrijkdom van het water. Deze wordt veroorzaakt door ophoping van plantenresten uit de omgeving in het water. Het water wordt hierdoor troebel en is een gunstige leefomgeving voor de blauwalg.

Quaggamossel (Dreissena bugensis).
Foto: Wikipedia.

Maatregelen van AGV
Het waterschap AGV (Amstel, Gooi en Vecht) heeft plannen gemaakt om het water van de Sloterplas schoner te maken, zodat de zwemkwaliteit gewaarborgd zou worden. Hiervoor zijn enkele jaren geleden voorstellen gedaan om de Sloterplas 'af te sluiten' van de omringende wateren om zo de instroom van voedselrijk water te beperken.

Ook is er in 2013 een experiment gestart om bij het strandje aan de noordwestoever een scherm in het water te plaatsen en door middel van pompen het water in beweging te houden en daarmee het voedselrijke water bij het strandje vandaan te houden, zodat ook op warme zomerdagen hier toch nog gezwommen zou kunnen worden.

Het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht heeft in maart 2016 een vergunning verleend op grond van de Waterwet. De vergunning heeft betrekking op het plaatsen van een mosselfilterscherm in het water van de Sloterplas ter hoogte van de 'Varkensbaai' in Amsterdam.

Het algenscherm dat sinds 2013 in de Sloterplas hangt.
Foto: Erik Swierstra; 2 augustus 2013.

De quaggamossel in de Sloterplas
Inmiddels is gebleken dat de helderheid van het water in de Sloterplas de laatste jaren is toegenomen en ook de blauwalg minder aanwezig is. De maatregelen van het waterschap waren hierop niet van invloed. De oorzaak hiervan is het feit dat de quaggamossel nu ook in de Sloterplas blijkt voor te komen. Deze mossel is sinds enkele jaren bezig aan een opmars door de wateren van Nederland.

De quaggamossel (Dreissena bugensis) is een tweekleppigensoort uit de familie van de Dreissenidae. Dit zijn zoetwatermossels. De wetenschappelijke naam van de soort is voor het eerst geldig gepubliceerd in 1897 door Andrusov.

De quaggamossel (pdf) is vernoemd naar de 'quagga' – een uitgestorven zebra-ondersoort – omdat hij net als de quagga strepen heeft die naar één kant toe vervagen. De mosselsoort lijkt veel op de verwante driehoeksmossel en kan daarmee worden verward. Beide soorten mosselen zijn afkomstig uit het gebied rond de Zwarte en Kaspische Zee. De quaggamossel is afkomstig uit rivierdelta's aan de Zwarte Zee en met name die van de Oekraïense rivier de Dnjepr, die bij Cherson in de Zwarte Zee uitmondt.

Ook in Nederland
De driehoeksmossel komt echter al in Nederland voor sinds het begin van de 19e eeuw; de quaggamossel is hier pas in 2004 voor het eerst waargenomen. Waarschijnlijk is deze 'invasieve' exoot met ballastwater van schepen hier naar toe gekomen. Een mogelijke route is het Donau-Mainkanaal, een 'watersnelweg' die Oost- en West-Europa verbindt.

Waar deze mossel verschijnt wordt het water zienderogen helderder. De mossel heeft in enkele jaren de al langer in Nederland voorkomende driehoeksmossel grotendeels verdrongen. Vooral in de grote rivieren en het IJsselmeer komt deze mossel al veel voor. Ook in de Amsterdamse grachten, de Vecht en de Sloterplas neemt het aantal quaggamossels toe.

Quagga-Driekantmossel (Dreissena rostriformis bugensis)
Foto: Wikipedia.

Water wordt helderder
Ze hebben een enorm vermogen om algen en andere zwevende deeltjes uit het water te zeven. Eén mossel filtert een liter water per dag. Waar de dieren verschijnen, wordt het water zienderogen helderder. De toenemende helderheid van het water kan als gunstig worden ervaren voor de zwemkwaliteit. Binnen de sportvisserij bestaan echter grote zorgen over de toename van de quaggamossel vanwege de mogelijke effecten op het watersysteem en de visstand.

De quaggamossel verspreidt zich razendsnel doordat zijn larven vrij in het water zweven en hij zelfs enkele dagen buiten het water kan overleven. Ook de mens helpt een handje mee. Sommige waterbeheerders zetten de quaggamossel uit om blauwalgen te bestrijden. Het ministerie van Economische Zaken heeft toestemming gegeven voor het doen van experimenten in een aantal wateren. Dit betreft nota bene wateren die in open verbinding staan met andere watersystemen, waardoor de quaggamossel zich verder kan verspreiden.

Het boezemwater is overal in Nederland rijk aan voedingsstoffen, zoals stikstof en fosfaat. In het verleden leidde dit 's zomers vaak tot algenbloei, waardoor het water steeds troebeler werd. Sinds 2009 stellen ecologen echter vast dat de algenconcentratie is gedaald tot 'waarden van tientallen jaren geleden'.

De quaggamosselen zetten zich stevig vast op scheepsrompen, gemalen en waterroosters hetgeen een enorme weerstand veroorzaakt voor het langsstromende water. Doordat ze grote hoeveelheden fytoplankton, zoöplankton en algen eten wordt het water zeer helder.

Chlorofyl en pH
Door het ontbreken van chlorofyl in het water raakt de zuurstof op en daalt de pH. Hierdoor verandert het hele ecosysteem drastisch. Diverse baarzen en baarsachtige vissen kunnen in theorie de quaggamossel als voedsel beschouwen. Ze blijken de mossel echter niet altijd als zodanig te herkennen.

Quaggamosselen vormen net als driehoeksmosselen voedsel voor vogels en een aantal vissoorten. Het punt is echter dat mosselen stoffen ophopen, zoals metalen, PCB's en bacteriën die giftig kunnen zijn voor hun predatoren. Dat maakt ze tevens ongeschikt voor menselijke consumptie.

Meer informatie
Informatie is ontleend aan onderstaande websites. Voor meer informatie zie:

* nl.wikipedia.org/wiki/Quaggamossel
* de.wikipedia.org/wiki/Quagga-Dreikantmuschel
* Quaggamossel-maakt-het-water-helder (www.leidschdagblad.nl)
* Invasieve-quaggamossel-leidt-tot-grote-zorgen (www.sportvisserijnederland.nl)
* zoek.officielebekendmakingen.nl

Erik Swierstra, maart 2016.

Zie ook: Speciale mossel verbetert zwemwater Sloterplas

Zie ook: Betere waterkwaliteit Sloterplas