De Meervaart in de Sloterplas? Dat vinden ze in Nieuw-West geen cadeautje

Al jaren wordt uitgekeken naar een nieuwe Meervaart in Nieuw-West. Maar nu de gemeente eindelijk werk maakt van een iconisch theater in de Sloterplas, groeit de maatschappelijke en politieke weerstand.

Uit: het Parool - Michiel Couzy - 2 augustus 2020

Het had een cadeau moeten zijn voor Nieuw-West, of eigenlijk voor heel de stad: een nieuwe Meervaart in de Sloterplas. Wat Eye is voor Noord, het Muziekgebouw voor de andere IJ­oever, dat zou het nieuwe theater moeten zijn voor Nieuw-West. Een cultureel icoon aan het water. Of, zoals Felix Rottenberg, voorzitter van de Kunstraad, het betitelt: een nieuw Paleis voor de Volksvlijt.

Maar het cadeau is direct na het uitpakken in een hoek gegooid. De nieuwe Meervaart in de Sloterplas leidde tot fel debat en verzet in de stadsdeelcommissie en in de gemeenteraad. Ook bewoners roeren zich. "Blijf met je handen af van de Sloterplas," zegt Tineke Stricker, secretaris van bewonersvereniging Vrienden van de Sloterplas. Hoe is dit zo gekomen?

De discussie over een nieuwe Meervaart speelt al jaren, zegt Yassine Boussaid, directeur van het theater. "Laatst had ik een afspraak met Bert Liebregs, de voorganger van mijn voorganger en die vertelde dat een nieuw theater direct na de grote renovatie in 1999 al ter sprake kwam."

Lang bleef het bij praten en dromen, totdat de opknapbeurt van winkelcentrum Osdorpplein in gang werd gezet, met nieuwe huizen, cafés en een hotel. De Meervaart ligt, als buurman van het winkelgebied, een beetje in de weg. Op de plek van het theater moet een hotel komen, zo is al jaren geleden besloten. Dan dient de Meervaart vierkante meters in te leveren. En dit strookt niet met de ambities van het theater, dat juist wil groeien, zodat de huisgezelschappen nieuwe producties kunnen ontwikkelen en de talentenhuizen een eigen plek krijgen.

Vingeroefening
Bovendien is het gebouw uit 1977 ernstig aan vernieuwing toe, zegt wethouder Touria Meliani. Het is weliswaar eind jaren negentig grondig gerenoveerd, maar uit onderzoek blijkt dat het 'onvoldoende toekomstbestendig' is. Dat zal de meeste bezoekers niet opvallen, erkent Boussaid. "Maar wij weten hoe het er achter de muren uitziet."

Voormalig directeur Andreas Fleischmann, die in 2006 aantrad en begin 2019 overstapte naar het DeLaMar, heeft ooit, op eigen houtje, opdracht gegeven aan een bureau om een ontwerp van een nieuw theater te schetsen. Het was, zo bezweert hij, niet meer dan een vingeroefening, maar het resultaat was indrukwekkend. Op de schets was de Meervaart getekend in de Sloterplas. Het was de eerste keer dat deze locatie in het water op tafel kwam. "Het was prachtig," aldus Fleischmann.

Dat smaakte naar meer. Een cruciaal moment op de weg naar een nieuw theater was het advies dat de Kunstraad in 2017 uitbracht, met als titel De stad is nooit af. Met dit advies speelde de Kunstraad in op de maatschappelijke discussie die net was losgebarsten over drukte en massatoerisme in de stad. Aansprekende culturele instellingen aan de flanken van Amsterdam zouden bijdragen aan spreiding van de drukte en zo de binnenstad ontlasten. 'Te denken valt aan een nieuwe Meervaart midden in de Sloterplas,' zo staat in het advies.

Felix Rottenberg, die in 2016 voorzitter werd van de Kunstraad, staat nog altijd achter dit advies. "Nieuw-West heeft recht op zo'n tot de verbeelding sprekend gebouw." Het was de eerste keer dat een nieuwe Meervaart in de Sloterplas in een officieel document stond. "Dit advies heeft een en ander in beweging gezet," aldus Rottenberg.

Toen het huidige college in 2018 aantrad, brachten ambtenaren de nieuwe Meervaart al snel onder de aandacht van de nieuwe wethouders Meliani van Kunst en haar collega Marieke van Doorninck van Ruimtelijke Ordening. Meliani, afkomstig van de Tolhuistuin in Noord, ook zo'n instelling aan de flank van de stad, nam een nieuw theater begin 2019 op in haar huisvestingsplannen voor kunstinstellingen.

Hierna groeide een nieuwe Meervaart uit tot een belangrijke ambitie van het gemeente­bestuur. In de Voorjaarsnota 2019, die in mei van dat jaar uitkwam, stond de Meervaart voor het eerst genoemd als een van de drie grote culturele investeringen die het college voornemens was, naast de nieuwe, grote bibliotheek, OBA Next, op de Zuidas en de renovatie van het Amsterdam Museum. Hiervoor was in totaal 168,8 miljoen euro gereserveerd over drie jaar. De locatie van de nieuwe Meervaart was nog niet genoemd.

Dit was goed nieuws voor de directie van de Meervaart, die eindelijk zicht kreeg op de gewenste nieuwbouw. Ook politiek lag dit niet gevoelig, iedereen zag de noodzaak van het nieuwe theater in, zeker na het advies van de Kunstraad. Maar het college kreeg wel een waarschuwing toen de oppositie in de gemeenteraad zich in de zomer van 2019 fel verzette tegen de nieuwe OBA Next op de Zuidas. Dat geld kon beter naar de zorg gaan, vonden de tegenstanders. Meliani ondervond dat culturele iconen niet zonder slag of stoot worden geaccepteerd, zeker niet in tijden waarin gemeenten moeten bezuinigen.

De hel brak los
Eind 2019 legde Amsterdam de plannen voor de nieuwe Meervaart voor aan bewoners van Nieuw-West. Tijdens een informatieavond opperde de gemeente twee locaties: de plek van de huidige Meervaart of de oever van de Sloterplas, op de hoek van de Lelylaan en Meer en Vaart. Een theater in het water stond er niet tussen.

Pieter Nijhof, lid van de stadsdeelcommissie namens GroenLinks, bekeek de twee locaties die avond met interesse, net als vele andere aanwezigen. Daarna bleef het stil, tot in mei. Toen ontving de stadsdeelcommissie ineens het voorstel voor de Meervaart in de Sloterplas, een locatie die volledig uit de lucht kwam vallen.

"Dat was voor ons nieuw," zegt Nijhof. Of de commissie twee weken later bij het kruisje wilde tekenen. "Er was geen inspraak geweest, niets. Het college wilde het theater in de Sloterplas er doorheen fietsen. Het is heel lomp gegaan."

Ook bij de Vrienden van de Sloterplas gingen de alarmbellen af, toen de gemeente begin juni een persbericht stuurde waarin stond dat de nieuwe Meervaart in het water komt. "Toen brak hier de hel los," aldus Stricker. Omwonenden vrezen dat het zicht op de Sloterplas en het omliggende groen wordt verpest, al zegt theaterdirecteur Boussaid dat er ook veel steun is voor de nieuwe locatie.

Heilige grond
In de stadsdeelcommissie staakten de stemmen, met als saillant detail dat GroenLinks in meerderheid tegen de plannen van de eigen wethouders stemde. Coalitiepartij PvdA was zelfs unaniem tegen. In de gemeenteraad gebruikte de oppositie het verzet in Nieuw-West om, net als bij OBA Next, het college onder vuur te nemen. "We zijn niet tegen een nieuwe Meervaart," zegt Hala Naoum Néhmé van oppositiepartij VVD, "maar we zijn niet overtuigd van de waterlocatie."

Volgens Meliani blijkt uit onderzoek dat de twee andere locaties niet deugen. Sloop en nieuwbouw op de huidige plek betekent dat het theater drie kostbare jaren dicht moet. En op de hoek van de Lelylaan en Meer en Vaart ligt een te belan­grijk groengebied en is daarmee heilige grond. Blijft over: in de Sloterplas, zoals de Kunstraad al opperde. Geschatte kosten: zo'n 99 miljoen euro. De wethouders hadden zelf al in december de keuze voor het water gemaakt en het college stemde daar in mei zonder discussie mee in. Maar ze verzuimden om de rest van Amsterdam en vooral Nieuw-West in hun besluit mee te nemen.

Meliani moest in de gemeenteraad door het stof en erkende dat de inspraak niet goed is gegaan. Ze beloofde nieuwe inspraaksessies. Als het draagvlak in de buurt blijkt te ontbreken, zal het college de waterlocatie niet doordrukken. Volgens Nijhof is het nog geen gelopen koers. "Veel mensen in onze GroenLinksachterban vinden natuur erg belangrijk."

En zo is de discussie over het nieuwe theater, na al die jaren, nog altijd niet afgerond.

De Meervaart
- 1977 - Bouw van het theater met 1060 stoelen
- 1999 - Grote renovatie
- 2017 - Advies Kunstraad: nieuwe Meervaart in Sloterplas
- Mei 2019 - Nieuwe Meervaart verschijnt in plannen college
- Najaar 2019 - Bewonersavond over twee locaties nieuwe Meervaart
- December 2019 - Wethouders kiezen voor locatie Sloterplas
- Juni 2019 - Stemmen stadsdeelcommissie staken
- Juli 2019 - Raad stemt in met krediet van 4,8 miljoen voor onderzoek naar locatie Sloterplas. Vrijwel gehele oppositie stemt tegen.

Van: www.parool.nl