Verslag Excursie naar de Schinkel en Huis te Vraag

Door: Erik Swierstra

Op zaterdagmiddag 25 oktober 2008 fietsten zo'n twintig leden van de V.V.S. vanaf het Café Oostoever aan de Sloterplas via het Rembrandtpark naar de Schinkel. Eerst werd koers gezet naar het Aalsmeerder Veerhuis bij de Overtoomse Sluis. Hier werd door Erik Swierstra een uiteenzetting gegeven over dit bijzondere punt in de geschiedenis van Amsterdam en de vroegere gemeente Sloten.

Sinds de 15e eeuw, toen in 1413 de Kostverlorenvaart vanaf de Schinkel naar het noorden werd aangelegd, is dit punt een scharnierpunt tussen Sloten, Nieuwer-Amstel en Amsterdam. Als gevolg van diverse conflicten tussen de steden Amsterdam en Haarlem, de Graven van Holland en het Hoogheemraadschap Rijnland was een vrije doorvaart tussen Schinkel en Kostverlorenvaart eeuwenlang niet mogelijk. Voor kleine bootjes was er wel een een overhaal ('overtoom'). De veerschuiten in de richtingen Aalsmeer en Leiden vertrokken ook vanaf hier en was dit het beginpunt van de verbindingen naar het dorp Sloten, via de Sloterstraatweg en de Slotervaart, die ook door middel van een overhaal met de Kostverlorenvaart was verbonden.

Er ontstond een levendig verkeer en diverse kroegen en ambachtslieden vestigden zich rond dit verkeersknooppunt. Aan de west- (Slotense) kant ontstond de Overtoomse Buurt, aan de oost- (Nieuwer-Amstelse) kant ontstond de Dubbele Buurt. Ten tijde van het Koningrijk Holland kon in 1808 eindelijk de overhaal tussen Schinkel en Kostverlorenvaart, die een belangrijk obstakel voor de scheepvaart was, worden vervangen door een schutsluis. Met het drukker worden van het scheepvaartverkeer werd ook deze een hindernis. De sluis bleef tot 1940 in gebruik en werd toen vervangen door en zuidelijker gelegen en grotere sluis, de Schinkelsluis, die tegenwoordig nog in gebruik is.

De ophaalbrug over de oude schutsluis werd in 1925 door een nieuwe ijzeren ophaalbrug ter hoogte van de huidige Surinamestraat vervangen. Deze werd op zijn beurt in 1948 vervangen door de nu nog bestaande basculebrug. In de landhoofden zijn beeldhouwwerken aangebracht die een herinnering vormen aan de vroeger hier gelegen overhaal.

De Dubbele Buurt en een groot deel van de Overtoomse Buurt werden in de jaren twintig en dertig gesloopt en slechts enkele kleine huisjes langs de Sloterkade, waaronder het Aalsmeerder Veerhuis uit 1634, herinneren nog aan het verleden. In het veerhuis is nog een gevelsteen te zien die hier een beeld van geeft.

Na deze uitleg werd vervolgens de Sloterkade gevolgd tot bij de Rijnsburgstraat. Dit is het punt waar vroeger de Sloterstraatweg naar het westen afboog, richting het dorp Sloten. Zo'n 100 meter naar het westen, tegenover de Sassenheimstraat, ligt de ingang van de begraafplaats Huis te Vraag.

Hier kregen wij uitleg van Willemijn van der Heijden, die samen met haar echtgenoot Leon sinds 1987 de begraafplaats beheert en veel weet over de geschiedenis en andere bijzonderheden van dit interessante terrein. Vervolgens wandelden de excursiegangers rond over het terrein waar vele bijzondere graven en bomen te zien waren.

Ook de geschiedenis van Huis te Vraag gaat terug tot in de Middeleeuwen. Waar de Sloterstraatweg bij de Schinkel kwam bestond de mogelijkheid om per veerschuit over te varen naar de Amstelveenseweg. Dit werd ook een plek waar mensen de weg vroegen. Ook Maximiliaan van Oostenrijk passeerde deze plek in 1489 op weg naar de Kapel ter Heilige Stede aan de Kalverstraat. De boerenhofstee hier werd sinds die tijd 'Te Vraghe' genoemd. Het Huys ter Vraech, gelegen aan de westoever van de Schinkel, werd in 1632 voor het eerst officieel vermeld. In de 17e en 18e eeuw was er een landhuis en een katoendrukkerij. Aan het eind van de 18e eeuw was dit in verval geraakt. Het huis werd gesloopt in 1891, waarna het terrein werd ingericht tot begraafplaats. Het was de eerste particuliere protestantse begraafplaats in de omgeving. Er werden veel mensen uit Sloten en omgeving begraven.

De begraafplaats bleef in gebruik tot 1962. Omdat uitbreiding door de gemeente Amsterdam niet werd toegestaan wegens uitbreidingsplannen van de stad, moest de begraafplaats sluiten. Voordat een begraafplaats kan worden geruimd gold een grafrust van dertig jaar. Toen het jaar 1992 naderde werd de grafrust verlengd tot vijftig jaar, dus het voortbestaan van het terrein was nu gegarandeerd tot 2012.

Sinds de sluiting van het terrein raakte het steeds verder verwaarloosd. In 1987 trokken Leon en Willemien van der Heijden in de leegstaande aula, die zij tot woning en atelier inrichtten. In de loop der jaren werden het gebouw en de tuin steeds verder opgeknapt, zodat het er nu na twintig jaar weer mooi onderhouden uitziet. Dit betekent niet dat het nu een aangeharkt terrein is. De weelderige bomen en andere begroeiing zijn gehandhaafd, doch de diverse fraai versierde grafstenen zijn weer vrijgemaakt en zo nodig schoongemaakt. Vanaf het terrein is er een mooi uitzicht op het weiland er achter van het aparte poldertje (met een eigen gemaal) waarin het terrein van Huis te Vraag is gelegen.

De toekomst van dit mooie stukje stadsnatuur is echter ongewis. Voor de periode na 2012 kan het stadsdeel Oud-Zuid bestemmingen bedenken die het uitkomt. Dat kan handhaving van de huidige status zijn, maar ook bijvoorbeeld woningbouw, want het is natuurlijk een mooi gelegen woningbouwlocatie met uitzicht op de Schinkel. Het echter valt te hopen dat deze bijzondere begraafplaats ook in de toekomst kan blijven bestaan.

Vervolgens volgde een wandeling langs het smalste gedeelte van het Jaagpad, vanaf de Rijnsburgstraat, langs de woonboten, tot aan de Generaal Vetterstraat. Daarna werd de weg per fiets vervolgd naar de Schinkelsluis of Nieuwe Meersluis, die de oude Overtoomse Sluis in 1940 heeft vervangen en sindsdien de verbinding vormt tussen de Schinkel en de Nieuwe Meer en tevens het Amsterdamse Stadspeil en het Boezempeil van Rijnland. Hier was het einde van excursie.

Enkele deelnemers gingen vervolgens op uitnodiging van Jan Kees van Dijk nog koffiedrinken in het NME-gebouwtje aan de Oeverlanden van de Nieuwe Meer, waar nog werd nagepraat over de interessante tocht.