Verslag fietstocht langs beelden in de Lange Bretten

Op een mooie zomerse zondagmiddag, 23 augustus 2015, verzamelden zich zo’n 15 fietsers bij restaurant 'Bret' op het Orlyplein om van daaruit de Lange Bretten en de daarin staande kunstwerken te verkennen. Onze gids was Pieter Boekschooten, landschapsarchitect, en tot vorig jaar werkzaam bij stadsdeel Nieuw-West. Hij is in zijn werkzame leven onder andere zeer betrokken geweest bij de ontwikkeling van de Brettenzone zoals die er nu bij ligt.

Pieter Boekschooten houdt een inleiding bij Café Bret.

De eerste ideeën voor dit gebied vinden we al terug in het Algemeen Uitbreidings Plan van 1934 van de hand van Cornelis van Eesteren. Met name de volkstuinenparken en het sportpark, maar ook de Verlegde Rijnlandse Hoogwaterkering zijn hieruit voort gekomen.

Op 29 juni 2008 hebben we met de V.V.S. ook al eens onder leiding van Pieter Boekschooten kennis gemaakt met dit interessante gebied. (Zie: Verslag >>)

Herbert Nouwens
Aanleiding om nu weer eens met hem op excursie te gaan is het feit dat er in het afgelopen jaar een reeks van twintig kunstwerken verspreid over het gebied is geplaatst. Deze zijn van de hand van Herbert Nouwens (Oegstgeest; 1954). Hij werkt veel met ruwe ijzeren materialen, onder andere afkomstig van schroot van gesloopte schepen.

Tot 2004 werkte Nouwens in diverse ateliers in Amsterdam (o.a. op het terrein van de voormalige Westergasfabriek). Nouwens woont en werkt sinds 2004 in een voormalige melkfabriek in het Groningse Slochteren.

Zijn stijl laat zich niet eenvoudig omschrijven: niet constructivistische, niet minimalistisch (al schuwt hij het minimalisme niet) en geen popart. Zijn werk sluit aan bij dat van de Engelse naoorlogse generatie beeldhouwers, zoals Anthony Caro, Phillip King, Eduardo Paolozzi en anderen.

Overbrakerpad

Vanaf Station Sloterdijk fietsten we eerst over de vroegere spoordijk (thans Sloterdijkerpad) in de richting van het Westerpark. Hier stopten we eerst bij een kunstwerk van Herman Makkink, twee personen zittend op een halfronde bol van baksteen. Een ander kunstwerk van zijn hand is de 'Vlindermolen' op de rotonde Sloterweg / Anderlechtlaan.

Vervolgens gingen we naar de meest oostelijk geplaatste kunstwerken van Herbert Nouwens, deze staan langs het Overbrakerpad bij de doorgang onder de de spoorlijn naar Haarlem en Zaandam nabij de Kinderboerderij Westerpark.

Spaarndammerdijk
Daarna kwamen we bij de Spaarndammerdijk, dit is nog een restant van de vroegere zuidelijke IJdijk van Amsterdam via Sloterdijk en Halfweg naar Spaarndam. Deze dijk is gedeeltelijk verdwenen als gevolg van aanleg van bedrijventerreinen en een nieuwe spoorlijn naar Haarlem en Zaandam.

Nabij de aan deze dijk gelegen Begraafplaats Sint-Barbara staan drie mannelijke beelden die 'De drie aartsengelen van Sint-Barbara' voorstellen. Vervolgens fietsten we langs de Contactweg naar het volgende stukje overgebleven dijk, bij het dorp Sloterdijk. Ook hier staan weer enkele beelden van Nouwens. Ook stonden we even stil bij de graven en het grafmonument op het terrein naast de Petruskerk die er in de jaren zestig voor zorgden dat dit stukje historisch Sloterdijk bleef bestaan en dat niet de hele omgeving werd veranderd in een bedrijventerrein. Inmiddels worden ook hier diverse leegstaande kantoren verbouwd tot woningen of hotels.

Carrascoplein

Carrascoplein
Langs de Arlandaweg, waar ook weer enkele ‘roestige beelden’ staan, kwamen we bij het Carrascoplein, onder de viaducten van de metro- en spoorlijnen ten zuiden van het Sloterdijkstation. Dit gebied was aanvankelijk ingericht door Adriaan Geuze, maar voldeed niet aan de verwachtingen. In 2012 heeft de gemeente het terrein op een meer parkachtige wijze ingericht met meer bomen. De roestijzeren boomstronken die hier lagen, verhuisden naar het Amsterdamse Bos. Ook hier zijn nu kunstwerken van Herbert Nouwens te zien.

Huis te Bretten
Daarna gingen we langs het volgende resterende stukje Spaarndammerdijk, iets ten westen van de Radarweg en Barajasweg, tot bij de grote Voetbal, die al sinds jaren de entree tot het sportpark Spieringhorn siert. Sinds enkele maanden staat hier, langs het fietspad wat nu Flevoroute heet, een nieuw kunstwerk, in de vorm van een halfgeopende deur. Deze symboliseert de 'Deur naar het Verleden'. Erop is afgebeeld het vroegere in 1635 gestichte Huis te Bretten, dat als herberg en tapperij hier heeft gelegen en in 1837 moest verdwijnen voor de eerste spoorlijn van Nederland, die in 1985 hier ook weer verdween door verplaatsing met enkele honderden meters in noordelijke richting.

Deur naar het Verleden

Dit Huis te Bretten (aanvankelijk Huis Brittenburgh) zou op zijn beurt weer vernoemd zijn naar de Brittenburg, die in 1630 bij Katwijk boven water kwam als gevolg van duinafslag. Dit fort dateerde nog uit de Romeinse tijd en zou als springplank dienen voor de verovering van Engeland. Deze plannen van keizer Caligula vonden geen doorgang. Later heeft keizer Hadrianus de verovering vanuit Gallië (Frankrijk) ondernomen. De muur van Hadrianus (Hadrian's Wall) op de grens van Engeland en Schotland, herinnert hier nog aan. Een mooi kunstwerk, waar Pieter Boekschooten zelf het initiatief toe genomen heeft en het idee heeft uitgewerkt om het op deze wijze gerealiseerd te krijgen.

Huis te Bretten

Brettenpad
Onze fietstocht ging verder over het Brettenpad (voorbij de Seineweg), gemarkeerd met groen-witte cirkels, langs Volkstuinenpark De Bretten. Ook hier weer enkele roestbruine kunstwerken. Via een kronkelroute ten westen van de volkstuinen, gingen we door het nooit voltooide Park Brettenburg, om vervolgens uit te komen bij een waterpartij, die nog een overblijfsel is van het vroegere riviertje de Drecht, de oorspronkelijke uitwatering van het Ookmeertje naar het IJ. Na aanleg van de Haarlemmertrekvaart in 1632 kwam er omstreeks 1650 een molen te staan van de Spieringhorner Binnenpolder, ook wel de Dikke Molen, genoemd. Deze brandde in 1928 af toen vonken van een stoomlocomotief de rieten bedekking van de molen in vuur en vlam zette. Sindsdien is er een klein gemaaltje voor de bemaling van het restant van de Spieringhorner Binnenpolder.

Australiëhavenweg
Vervolgens namen we de helling naar de Australiëhavenweg. Ook hier weer een kunstwerk van Herbert Nouwens. Er tegenover is het kunstwerk 'Plastische tekens in steen' van Ben Guntenaar dat van 1969 tot 2007 op het Confuciusplein stond. Het doet denken aan 'menhirs'. Vanwege de stedelijke vernieuwing moest dit kunstwerk daar verdwijnen en kreeg een nieuwe locatie op het dijklichaam wat voorheen leidde naar het viaduct over de Haarlemmerweg. Dit is inmiddels afgebroken en vervangen door een gelijkvloerse kruising, omdat de het dijklichaam voor doorgaande weg door Geuzenveld richting Lambertus Zijlplein (en verder richting Osdorp) is afgegraven. Hier is inmiddels woningbouw verrezen.

Geïnteresseerden konden bij Pieter Boekschooten nog enige gedrukte informatie verkrijgen over de zojuist gevolgde fietsroute en de beelden die wij daarbij zijn tegengekomen. Een deel van bovenstaande informatie is hieraan ontleend en voorts aan Wikipedia.

Daarna fietste de groep weer terug richting Sloterdijk.

Tekst en foto's: Erik Swierstra; augustus 2015.

Zie ook: www.herbertnouwens.nl